How to teach ethics?

จริงๆ แล้วผมก็ไม่ได้มาโพสท์กันนานพอสมควร (มาก) เพราะว่ามัวแต่ยุ่งๆ กับอะไรต่อมิอะไรเยอะแยะ พอดีว่าวันนี้ผมกำลังนั่งทำการบ้านวิชา Ethics in Information Technology อยู่ กับคำถามที่ว่า Why advance profession, particularly Software Engineering, needs to have high standard code of ethics and the labor-based profession (e.g. cleaning) does not? หรือแปลก็คือว่า ทำไมวิชาชีพขั้นสูงอย่างวิศวกรรมซอฟท์แวร์จำเป็นต้องมีหลักจรรยาบรรณที่เคร่งครัดมากกว่าวิชาชีพแรงงานอย่างการทำความสะอาด? ระหว่างที่กำลังนั่งนึกอยู่นั้น ก็ทำให้นึกถึงบทความหนึ่งที่ผมเคยขึ้นเมื่อสองปีที่แล้ว ในหัวข้อที่ว่า "การศึกษา นำพามนุษย์ไปข้างหน้า หรือถอยหลัง?" ซึ่งผมเคยลงไว้ในวารสารของ สกศ. มาให้ทุกๆ คนได้อ่านกันครับ

ในทุก ๆ วันนี้ เราคงได้ยินข่าวคราวเกี่ยวกับวงการศึกษาภายในประเทศของเราอย่างมากมายและต่อเนื่อง เนื่องจากปัจจุบัน หลาย ๆ ฝ่ายได้ให้ความสนใจเกี่ยวกับการพัฒนาการศึกษา ซึ่งส่งผลต่อคุณภาพของประชากรไทยโดยตรง โดยเรามักเรียกการพัฒนานี้ว่า “การปฏิรูปการศึกษา”

การศึกษาที่พัฒนาก้าวไปข้างหน้าอย่างรวดเร็ว เป็นสิ่งสำคัญที่เพิ่มอัตราการค้นคว้า และวิจัยทางวิทยาศาสตร์ และเทคโนโลยี เพื่อมาสนองความต้องการ และแก้ไขปัญหาต่าง ๆ ของมนุษย์อยู่ตลอดมา ยิ่งการศึกษาของเราก้าวหน้าไปเท่าใด วิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีของเรา ยิ่งพัฒนาอย่างก้าวกระโดดไปมากเท่านั้น ซึ่งความรู้ใหม่ ๆ เหล่านี้ ก็นำไปสู่การพัฒนาการศึกษาอีกครั้ง เป็นวัฏจักรที่เพิ่มพูนตัวเองอย่างไม่มีที่สิ้นสุด ความรู้หนึ่ง ต่อยอดไปสู่ความรู้ใหม่ โดยกลไกที่สำคัญที่สุด คือความฉลาดของมนุษย์

มนุษย์เชื่อว่า เราเป็นสิ่งมีชีวิตที่มีความเจริญทางสมองมากที่สุดในโลก เรามีความเฉลียวฉลาด จนสามารถพัฒนาชีวิตความเป็นอยู่จนมาเป็นอย่างที่เราได้เห็นกันในปัจจุบันนี้ แต่ก็หลาย ๆ ครั้ง ที่ความรู้ ที่เราใช้สมองและสองมือสร้างมันขึ้นมา กลับทำร้าย และสร้างความเสียหายให้กับอารยธรรมมนุษย์จนเกินกว่าที่จะคาดเดาได้

เรื่องราวเหล่านี้ไม่ใช่เพียงการคาดการณ์อนาคต แต่เราสามารถเห็นตัวอย่างเหล่านี้ได้จากหน้าหนังสือพิมพ์ต่าง ๆ ในทุก ๆ วัน เราจะยกตัวอย่างจากเหตุการณ์ต่าง ๆ ที่เห็นภาพได้อย่างชัดเจน เช่นยาเสพย์ติด จากที่มนุษย์ได้พัฒนาและคิดค้นยาที่มีฤทธิ์ต่อระบบประสาท เพื่อใช้บรรเทาความเจ็บปวดต่าง ๆ ซึ่งนับได้ว่าเป็นนวัตกรรมที่เปลี่ยนวงการแพทย์ของมนุษย์ แต่ในขณะนั้น ใครจะเชื่อว่าในอนาคตต่อมาไม่นาน สิ่งนั้นจะก่อให้เกิดปัญหากับสังคม เศรษฐกิจอย่างรุนแรง และที่สำคัญที่สุด นั่นคือสุขภาพของประชากร ทั้ง ๆ ที่จุดประสงค์เดิมเป็นเพื่อการพัฒนาวงการสาธารณสุขโดยแท้

หรือถ้าเราจะยกตัวอย่างอีกเหตุการณ์หนึ่ง ปัจจุบันโทรศัพท์มือถือเป็นสิ่งหนึ่งที่ชีวิตคนเราจะขาดไปเสียไม่ได้ ตลาดโทรศัพท์มือถือในช่วง 4 - 5 ปีที่ผ่านมา ได้ขยายตัวอย่างรวดเร็ว ส่งผลไปถึงการพัฒนาเทคโนโลยีใหม่ ๆ เพื่อกระตุ้นกิเลสของผู้บริโภคอย่างต่อเนื่อง จนในปัจจุบัน โทรศัพท์มือถือ ได้เป็นมากกว่าอุปกรณ์ที่สามารถใช้พูดคุยกันได้ แต่ยังสามารถส่งข้อความ เล่นอินเทอร์เน็ต ฟังเพลง หรือแม้แต่ถ่ายรูป แต่แล้วสิ่งที่ธุรกิจได้พยายามแข่งขันกันพัฒนา เพื่อชิงความเป็นหนึ่งในตลาดนั้น กลับกลายเป็นสิ่งที่ทำให้มีผู้ได้รับความเสียหาย จากการใช้กล้องถ่ายรูปอย่างไม่เหมาะสม ทำให้มีผู้ได้รับความเสียหายเนื่องจากถูกละเมิดสิทธิส่วนบุคคลต่าง ๆ โดยการแอบถ่ายเป็นต้น

เทคโนโลยีอาวุธก็เป็นอีกสิ่งหนึ่งที่เราสามารถพบเห็นได้อย่างชัดเจนในทุกวันนี้ การพัฒนาอาวุธใหม่ ๆ ที่มีอานุภาพในการทำลายล้างรุนแรง เพื่อเพิ่มอำนาจการต่อรองทางการเมือง หรือเพื่อป้องกันตัวเองจากการคุกคาม ทั้ง ๆ ที่เรารู้ดีว่า สิ่งที่เรากำลังสร้าง สามารถทำลายล้างโลกใบนี้ได้ในปุ่มเดียว แต่เราก็ยังคงสร้างมันขึ้นมาอยู่ดี ไม่ว่าจะด้วยเหตุผลที่ต้องการอำนาจในการต่อรอง หรือเพื่อปกป้องตนเองก็ตามแต่

จากตัวอย่างที่กล่าวมา เราจะเห็นได้อย่างชัดเจนว่า ความรู้ต่าง ๆ นั้นเปรียบเสมือนดาบสองคม เราพัฒนามันขึ้นมาเพื่อประโยชน์ของเรา แต่สุดท้ายแล้ว มันก็ต้องมีอีกด้านหนึ่ง ที่สามารถมาทำร้ายเราได้ ไม่ทางใดก็ทางหนึ่ง งั้นอะไรกัน ที่จะสามารถปกป้องพวกเราจากอันตรายเหล่านี้ได้

จริยธรรม คำนี้อาจหายไปนานสำหรับใครหลาย ๆ คน จริยธรรมเป็นกรอบ ๆ หนึ่ง ที่ทำให้มนุษย์รู้ว่า สิ่งใดที่เหมาะสม และเกิดประโยชน์แก่มวลมนุษย์ชาติ และสิ่งใดที่ไม่เหมาะสม และอาจสร้างความหายนะให้กับมนุษย์ทุกคน

จริยธรรมเป็นสิ่งที่ไม่มีข้อกำหนดที่ชัดเจน ไม่มีการบัญญัติไว้อย่างเป็นทางการ เป็นเพียงความเชื่อของมนุษย์ว่า เป็นกรอบที่สามารถนำพามนุษย์ไปสู่ความสุข และความเจริญที่แท้จริงได้

แต่จริยธรรมในที่นี้นั้น เราไม่ได้หมายถึงพุทธศาสนา หรือศาสนาอื่น ๆ เลย จริยธรรมเป็นกรอบที่มนุษย์สามารถเรียนรู้ และสร้างขึ้นได้สำหรับแต่ละคน เป็นกรอบที่ไม่มีแบบแผน มันหลากหลายแตกต่างไปตามวัฒนธรรม ประเพณี สังคม และอุปนิสัยลักษณะส่วนตัวของแต่ละคน ซึ่งจริยธรรมนี้ เป็นเครื่องมือที่ดีเยี่ยม ในการปกป้องมนุษย์เรา จากสิ่งที่เราเรียกมันว่าความรู้ ยิ่งความรู้ที่มนุษย์พัฒนาสูงขึ้นเท่าไหร่ เรายิ่งจำเป็นที่จะต้องมีจริยธรรมที่ซับซ้อนยิ่งขึ้นเพื่อใช้งานความรู้เหล่านั้นไปในทางที่ถูกต้อง

แต่การพัฒนาการศึกษาในปัจจุบัน เรากลับลืมการพัฒนาจริยธรรมของเด็กและเยาวชนของเราอย่างสิ้นเชิง

การแก้ปัญหานี้ คงไม่ง่ายเหมือนกับที่หลาย ๆ คนคิด มาจนถึงจุดนี้ นักการศึกษาหลาย ๆ คนคงจะนึกถึงการประยุกต์ใช้ศาสนาเข้าไปเป็นเครื่องมือ แต่ในมุมมองของผู้ที่เป็นผู้ได้รับการศึกษาคนหนึ่งอย่างผมกลับคิดว่า การใช้ศาสนาเป็นเครื่องมือ กลับเป็นสิ่งที่ไม่ได้ผลอย่างสิ้นเชิง

อาจจะเป็นด้วยเหตุผลที่ว่าศาสนาเป็นสิ่งที่ดูล้าสมัย ดูเชย หรือว่าเป็นเพราะค่านิยมสมัยใหม่ของวัยรุ่น ที่มองศาสนาเป็นเพียงการแบ่งกลุ่มคนออกไปตามความเชื่อต่าง ๆ และพิธีกรรมเท่านั้น ซึ่งไม่ว่าจะเป็นประการใด การเปลี่ยนแปลงค่านิยมของคนหมู่มาก เป็นสิ่งที่แทบเป็นไปไม่ได้ และไม่ควรอยู่ในกระบวนการแก้ไขปัญหานี้เลยแม้แต่น้อย

ในเมื่อเราไม่สามารถปรับเขาเข้าหาจริยธรรมที่เราต้องการได้ เราจะปรับจริยธรรม เข้าสู่ความคิดของเขาได้อย่างไร

วัยรุ่นในปัจจุบัน เป็นกลุ่มคนที่มีความเชื่อมั่นในตนเองสูง มีความกล้าคิด กล้าแสดงออก เป็นตัวของตัวเอง ดังนั้นการที่จะปลูกฝังจริยธรรมในจิตใจของคนกลุ่มนี้นั้น คงมีวิธีแค่เพียงว่า ให้เขาเหล่านั้นได้ค้นพบได้ตัวเอง ได้เชื่อในความคิดของคนเอง ก็คงเพียงเท่านั้น

แน่นอนว่า โจทย์นี้เป็นโจทย์ที่ยาก เพราะมันไม่ใช่แค่เพียงการศึกษา ที่จะสามารถปลูกฝังจริยธรรมเข้าไปในจิตใจคน ๆ หนึ่งได้ มันยังประกอบกับสิ่งแวดล้อมอื่น ๆ อีก ไม่ว่าจะเป็นครอบครัว เพื่อนฝูง หรือแม้แต่พฤติกรรมส่วนบุคคลก็ตาม แต่หากใครก็ตามที่ได้มีที่พึ่ง ได้รับความอบอุ่น ได้เห็นความสำคัญของการเอื้ออาทรซึ่งกันและกัน ได้เข้าใจถึงความรู้สึกของผู้อื่น และคำถึงถึงจิตใจผู้อื่นอยู่เสมอ เขาคนนั้นจะเติบโตขึ้นมาเป็นคนที่สามารถพิจารณาได้ว่า สิ่งใดที่ทำแล้วผู้อื่นมีความสุข หรือสิ่งใดที่ทำแล้วผู้อื่นเจ็บปวด แน่นอนว่า นั่นคือจริยธรรมที่เราต้องการ

ถึงแม้ว่าตามที่กล่าวมานั้น หลาย ๆ ฝ่ายต่างก็มีความสำคัญในการแก้ไขปัญหานี้ แต่จุดที่ผมอยากให้ปรับเปลี่ยนมากที่สุดก็คือ ครูอาจารย์นั่นเอง

เสมอมา ในวัฒนธรรมของไทยเรานั้น ครู ดูจะเป็นสิ่งที่ยิ่งใหญ่ น่าเคารพ บูชา และนับถือไว้เหนือหัว แต่ผมกลับคิดว่า ช่องว่างที่เกิดขึ้นจากวัฒนธรรมนี้ กลับเป็นสิ่งที่ไม่ก่อให้เกิดประโยชน์อย่างเป็นรูปธรรม

คนที่เป็นครูนั้น ไม่ใช่เพียงแค่เป็นผู้ที่คัดลอกความรู้จากหนังสือมาเขียนบนกระดานเท่านั้น หากแต่เพียงต้องเป็นเพื่อน เป็นที่พักพิงให้กับนักเรียน เนื่องจากหลาย ๆ ครั้ง ที่เด็กไม่สามารถพูดคุยเรื่องราวต่าง ๆ กับพ่อแม่ได้ จึงนำเรื่องเหล่านั้นไปคุยกับเพื่อน แต่จะดีแค่ไหนถ้าเพื่อนนั้น ไม่ใช่เป็นคนที่มีอายุไล่เลี่ยกัน แต่หากเป็นผู้ที่มีวุฒิภาวะแล้ว ดังเช่นครูอาจารย์นี้

นอกจากนี้ ผู้ที่เป็นครู ไม่ใช่จะทำหน้าที่ในช่วงเวลาแปดโมงเช้า ถึงสี่โมงเย็น หรือเวลาราชการเท่านั้น ผู้ที่เป็นครู ต้องทำหน้าที่เป็นครูตลอดเวลา ใช้เวลากับนักเรียน ไม่ใช่แค่เพียงช่วงในระยะเวลาเรียน แต่ต้องร่วมถึงในชีวิตจริงด้วย ทำกิจกรรมต่าง ๆ ร่วมกับนักเรียน เพื่อสร้างความสัมพันธ์อันดีระหว่างครูและนักเรียน แต่แน่นอนว่า ย่อมต้องมีขอบเขตที่เหมาะสมเช่นเดียวกัน

แน่นอนว่า กุญแจสำคัญในที่นี้คือการลดช่องว่างกับนักเรียน และสร้างความเชื่อถือให้กับนักเรียน ให้เขาได้รู้สึกว่าเขามีที่พึ่งอยู่เสมอ ความไว้วางใจนี้ จะนำไปสู่ความเข้าใจจิตใจซึ่งกันและกัน และเพื่อนำไปสู่เป้าหมายที่สำคัญที่สุดของเรา นั่นคือจริยธรรม

แม้ว่าสังคมนี้ จะยังบีบบังคับให้ผู้คนปฏิบัติตัวออกจากกรอบของจริยธรรม ไม่ว่าจะเป็นสภาพสังคมที่มีการแข่งขัน การชิงดีชิงเด่นในกลุ่มธุรกิจ การพัฒนาเพื่อผลกำไร แต่สิ่งนี้เป็นเพียงผลกระทบจากความรู้ของมนุษย์ที่ก้าวหน้าล้ำจริยธรรมไปเท่านั้นเอง ซึ่งผมเชื่อว่า เมื่อใดก็ตามที่เราสามารถพัฒนาจริยธรรมของคนรุ่นใหม่ให้ทันความรู้สมัยใหม่แล้วล่ะก็ สิ่งที่เคยทำร้ายมนุษย์ในอดีตคงจะลดน้อยลงอย่างแน่นอน

แต่หากการศึกษาของเรา ยังคงอยู่แต่เพียงภายใต้จุดประสงค์เพื่อการพัฒนาคนที่มีความรู้ความสามารถ เพื่อสร้างนักวิทยาศาสตร์ หรือนักวิจัยให้กับประเทศและมนุษย์ชาติก็ตามแต่ เราก็เพียงแต่เร่งจุดสิ้นสุดของอารยธรรมมนุษย์ให้เร็วขึ้นมาเท่านั้น
คุณพร้อมที่จะเปิดใจ แล้วเปลี่ยนแปลงมันหรือไม่?